Audyt finansowy w JZP – jakie obowiązki, wymagania i ograniczenia?
Czym różni się audyt JZP od badania sprawozdania finansowego innych podmiotów?
Jednostki zainteresowania publicznego (JZP – m.in. spółki giełdowe i instytucje finansowe) podlegają szczególnemu reżimowi prawnemu. Zaostrzony reżim dotyczy też badania ich sprawozdań finansowych.
Powyższe oznacza, że badanie sprawozdania finansowego tych podmiotów jest procesem o podwyższonych standardach jakości, niezależności i transparentności. W efekcie biegły rewident, który bada sprawozdania finansowe podmiotu JZP pełni też w pewnym sensie rolę gwaranta bezpieczeństwa tych podmiotów wobec interesariuszy i rynku. Dlatego też audytorzy JZP podlegają bardziej restrykcyjnym regulacjom.
Dowiedz się, jakie są dodatkowe wymogi i zakazy dotyczące badania JZP i przeczytaj, jakie są dobre praktyki w zakresie niezależności i rotacji!
W tym artykule znajdziesz odpowiedzi na następujące pytania:
- Czym różni się praca biegłego rewidenta badającego JZP od badania sprawozdania finansowego innego podmiotu?
- Jakie są obowiązki w zakresie rotacji firmy audytorskiej przeprowadzającej badanie sprawozdania finansowego JZP?
- Co mówią przepisy odnośnie do rotacji kluczowego biegłego rewidenta audytującego JZP?
- Czym jest niezależność audytora oraz jakie są zakazy w zakresie świadczenia usług w przypadku audytu JZP?
- Jakie są dobre praktyki w zakresie regulacji związanych z niezależnością i rotacją audytora dla badających sprawozdania finansowego JZP?
Regulacje dotyczące JZP, badania ich sprawozdań finansowych oraz konsekwencje dla audytu
Bardziej restrykcyjne regulacje dotyczące audytowania JZP wynikają między innymi z ustawy o rachunkowości oraz rozporządzenia UE nr 537/2014. Regulacje te określają rozszerzony zakres obowiązków. Dotyczy to między innymi kwestii niezależności audytora, rotacji firm audytorskich i biegłych rewidentów.
Istnieją również szczególne obowiązki sprawozdawcze i nadzorcze: poza koniecznością publikowania sprawozdania z przejrzystości należy zwrócić uwagę na sprawozdanie dla komitetu audytu. Zgodnie z art. 11 rozporządzenia UE nr 537/2014 sprawozdanie takie, sporządzone po audycie JZP, powinno zawierać szczegółowe informacje dotyczące przebiegu badania, identyfikacji ryzyk, istotnych korekt, zagadnień niezależności i stosowanej metodologii. Dokument ten, mający charakter poufny, stanowi kluczowe narzędzie nadzoru wewnętrznego realizowanego przez komitet audytu i radę nadzorczą.
To między innymi za sprawą tych dodatkowych regulacji liczba firm audytorskich, które badają sprawozdania finansowe jednostek zainteresowania publicznego jest znacznie mniejsza, niż liczba firm audytorskich ogółem. W Polsce funkcjonuje około 1200 firm audytorskich – zaś tylko około 50-60 audytuje JZP. Dokładna lista firm audytorskich, które badają sprawozdania JZP znajduje się na stronie PANA.
Rotacja firmy audytorskiej
Zgodnie z art. 17 Rozporządzenia UE nr 537/2014, maksymalny okres nieprzerwanego badania sprawozdań finansowych danego podmiotu JZP przez jedną firmę audytorską wynosi 10 lat. Początkowo w Polsce obowiązywał bardziej restrykcyjny pięcioletni limit, jednak uchylenie art. 134 ust. 1 ustawy o biegłych rewidentach w 2020 r. (w ramach zmian regulacyjnych w związku z pandemią koronawirusa) przywróciło termin 10-letni.
Po upływie dopuszczalnego okresu nieprzerwanej współpracy konieczna jest czteroletnia przerwa. Termin rotacji liczy się od pierwszego roku obrotowego objętego badaniem po wyborze firmy. Przykładowo, dla audytu rozpoczętego w 2016 r., ostatnim możliwym rokiem badania jest 2025. Wymiana audytora wymaga odpowiednio wcześniejszego przygotowania przetargu przez komitet audytu, najlepiej z rocznym wyprzedzeniem, celem zapewnienia ciągłości i efektywnego przekazania wiedzy.
Rotacja kluczowego biegłego rewidenta (KBR)
Niezależnie od rotacji samej firmy audytorskiej, art. 134 ust. 2–3 ustawy o biegłych rewidentach przewiduje obowiązek rotacji osoby kluczowego biegłego rewidenta. W Polsce obowiązuje pięcioletni limit, po którym musi nastąpić co najmniej trzyletnia karencja. Regulacja ta przewyższa standardy międzynarodowe (Kodeks Etyki IESBA), które przewidują siedmioletni okres. W praktyce firmy audytorskie wdrażają wewnętrzne mechanizmy planowania rotacji, umożliwiające płynne przekazanie obowiązków – m.in. poprzez stopniowe wprowadzanie nowego partnera do zespołu.
Niezależność i zakaz świadczenia usług dodatkowych
Zgodnie z art. 5 ust. 1 Rozporządzenia nr 537/2014 oraz art. 136 ustawy o biegłych rewidentach, audytor JZP nie może świadczyć szeregu usług na rzecz badanej jednostki ani jej podmiotów zależnych. Dotyczy to w szczególności:
- usług podatkowych (z wyjątkiem marginalnych sytuacji dopuszczonych za zgodą komitetu audytu),
- prowadzenia ksiąg rachunkowych i sporządzania sprawozdań finansowych,
- wdrażania systemów IT i procedur kontroli wewnętrznej,
- usług aktuarialnych i wyceny,
- usług prawnych i doradczych,
- usług audytu wewnętrznego,
- oraz wszelkich innych usług niemieszczących się w kategorii czynności rewizji finansowej.
Dopuszczalne są natomiast pewne usługi atestacyjne i due diligence, pod warunkiem uprzedniego zatwierdzenia przez komitet audytu oraz potwierdzenia, że nie naruszają niezależności audytora. Dodatkowo, łączna wartość wynagrodzenia za takie usługi nie może przekroczyć 70% średniego wynagrodzenia za badanie z ostatnich trzech lat.
Dobre praktyki w zakresie niezależności i rotacji
W praktyce odpowiedzialność za przestrzeganie reżimu niezależności i rotacji ponoszą zarówno firmy audytorskie, jak i komitety audytu. Wśród rekomendowanych działań znajdują się:
- składanie przez audytora corocznych pisemnych oświadczeń o niezależności,
- opracowanie formalnej polityki świadczenia usług nieaudytowych,
- prowadzenie rejestru świadczonych usług wraz z wartością wynagrodzenia,
- planowanie rotacji z odpowiednim wyprzedzeniem.
Przykładowo, wiele spółek giełdowych, które w 2023 r. osiągnęły dziesięcioletni limit współpracy z dotychczasowym audytorem, rozpoczęło procedurę wyboru nowej firmy już rok wcześniej, co umożliwiło terminowe rozpoczęcie audytu za 2024 r.