Audyt finansowy – jakie są najważniejsze regulacje i obowiązki z nim związane?

Przepisy krajowe dotyczące badania sprawozdania finansowego

Najważniejszymi krajowymi aktami prawnymi regulującymi audyt finansowy w Polsce są ustawa o rachunkowości oraz ustawa o biegłych rewidentach. Poniżej przytaczamy najważniejsze informacje ich dotyczące.

Ustawa o rachunkowości

Obok innych kwestii związanych z szeroko pojętą rachunkowością i prowadzeniem ksiąg rachunkowych ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości określa między innymi, kto ma obowiązek poddania badaniu sprawozdań finansowych przez biegłego rewidenta. Określone są w tym zakresie kryteria, w tym dotyczące wielkości przychodów. W związku z implementacją dyrektywy CSRD ustawa zawiera również przepisy warunkujące obowiązek sporządzania raportu ESG oraz przeprowadzania atestacji sprawozdawczości zrównoważonego rozwoju.

Formułuje ona również wymóg zapewnienia rzetelności, jasności i kompletności ksiąg rachunkowych (będący warunkiem koniecznym do prawidłowego przeprowadzenia audytu) oraz obowiązkowe elementy sprawozdania finansowego, w tym bilans, rachunek zysków i strat i inne.

W ustawie tej jest również opisany zakres wymagań dotyczących sprawozdania z badania sprawozdania finansowego (raportu biegłego rewidenta zawierającego opinię).

W art. 67 tego aktu prawnego zawarty jest obowiązek dla kierownika jednostki do udzielania dostępu biegłemu rewidentowi do wszelkich dokumentów i informacji potrzebnych do przeprowadzenia audytu. Ustawa określa też sankcje karne, m.in. za brak sporządzenia sprawozdania finansowego.

Ustawa o biegłych rewidentach

Ustawa z dnia 11 maja 2017 r. o biegłych rewidentach, firmach audytorskich oraz nadzorze publicznym jest głównym aktem prawnem w Polsce m.in. regulującym zawód biegłego rewidenta oraz funkcjonowanie firm audytorskich. Stanowi ona implementację ww. dyrektywy 2014/56/UE.

Definiuje ona wszystkie obowiązki w zakresie zdobywania uprawnień i świadczenia usług przez biegłych rewidentów i firmy audytorskie. Mówi więc, co to jest firma audytorska oraz kim jest biegły rewident.

Stanowi ona między innymi, że badanie ustawowe (audyt finansowy) jest przeprowadzane przy zastosowaniu krajowych standardów badania. Określa ona również zasady niezależności, wynagradzania za badanie (ceny audytu) oraz wprowadza listę usług zakazanych w przypadku świadczenia usługi badania sprawozdania finansowego danego podmiotu.

Ustawa precyzuje, jaka może być opinia wydana przez audytora (zawarta w sprawozdaniu z badania). Określa, kiedy opinia może być negatywna oraz w jakich przypadkach biegły rewident odmawia jej wydania.

Co istotne, w przypadku naruszenia zasad niezależności lub standardów badania, ustawa przewiduje sankcje dyscyplinarne (nakładane na biegłych rewidentów) oraz administracyjne (na firmy audytorskie).

W tymże akcie prawnym sprecyzowana jest także rola i instrumenty nadzoru nad rynkiem pełnionego przez Polską Agencję Nadzoru Audytowego oraz Komisję Nadzoru Finansowego (w zakresie nadzoru nad komitetami audytu).

Unijne regulacje dotyczące audytu finansowego

Istnieje szereg regulacji unijnych dotyczących audytu finansowego. Najważniejsze akty prawne to dyrektywa 2014/56/UE oraz unijne rozporządzenie nr 537/2014.

Poniżej opisywane akty prawne mają na celu zapewnienie jak najwyższej jakości sprawozdawczości przedsiębiorstw. Jednocześnie są one bardziej rygorystyczne dla firm audytorskich przeprowadzających badania ustawowe sprawozdań finansowych JZP.

Co do zasady regulacje te powstały w reakcji na reformy przepisów dotyczących audytu, które przeprowadzono w Stanach Zjednoczonych po aferze Enron.

Dyrektywa 2014/56/UE

Dyrektywa 2014/56/UE zmieniająca dyrektywę 2006/43/WE w sprawie ustawowych badań rocznych sprawozdań finansowych i skonsolidowanych sprawozdań finansowych formułuje wymagania dotyczące wykonywania zawodu biegłego rewidenta oraz zasady prowadzenia badania sprawozdania finansowego. Określa ona również m.in. przepisy dotyczące niezależności audytorów.

Ten unijny akt prawny nie obowiązuje wprost – dyrektywa została zaimplementowana do prawa polskiego ustawą z dnia 11 maja 2017 r. o biegłych rewidentach, firmach udytorskich oraz o nadzorze publicznym.

Rozporządzenie 537/2014

Rozporządzenie (UE) nr 537/2014 w sprawie szczegółowych wymogów dotyczących ustawowych badań sprawozdań finansowych jednostek interesu publicznego, uchylające decyzję Komisji 2005/909/WE dotyczy tylko audytowania tak zwanych jednostek zainteresowania publicznego (JZP). W tym celu wprowadza dodatkowe wymogi i obostrzenia, między innymi w zakresie wynagrodzenia za badanie czy czasu trwania zlecenia.

Regulacja ta nakłada m.in. obowiązek rotacji firm audytorskich (czyli obligatoryjną zmianę audytora po pewnym okresie).

W art. 5 sporządzona jest też tak zwana lista usług zabronionych, czyli takich, których nie można świadczyć jeżeli jednocześnie w danym podmiocie badane jest sprawozdanie finansowe. Rozporządzenie wskazuje, że lista ta może być rozszerzona na poziomie krajowym (i tak też robi to ustawa o biegłych rewidentach).

W przeciwieństwie do dyrektywy, rozporządzenie stosuje się wprost i nie wymaga implementacji.